Η ανυποταξία, ανάλογα με τον τόπο διαμονής του ανυπότακτου κατά την έναρξη της ανυποταξίας, διακρίνεται σε ανυποταξία εσωτερικού και εξωτερικού (άρθρο 51 παρ. 4 ν. 3421/2005).
Σύμφωνα με το άρθρο 54 παρ. 1 στοιχ. β’ του ν. 3421/2005 στους ανυπότακτους απαγορεύεται η χορήγηση ή θεώρηση διαβατηρίων με εξαίρεση του ανυπότακτους εξωτερικού που διαμένουν σε χώρα του εξωτερικού.
Η εξαίρεση αυτή ισχύει και για τους ανυπότακτους εξωτερικού κατά τα χρονικά διαστήματα παραμονής τους στην Ελλάδα, κατ’ εφαρμογή των διατάξεων των παραγράφων 4 και 5 του άρθρου αυτού. Οι παράγραφοι 4 και 5 του εν λόγω άρθρου ορίζουν ότι «4. Κατ’ εξαίρεση, με κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Άμυνας και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, είναι δυνατόν, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, το οποίο δεν θα μπορεί να υπερβαίνει τις σαράντα (40) ημέρες, να απαλλάσσονται από τον έλεγχο της στρατολογικής τους κατάστασης οι Έλληνες του εξωτερικού, πλην των λιποτακτών, που έρχονται στην Ελλάδα για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα κατά τις βουλευτικές εκλογές, τις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης και τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Η ποινική δίωξη των κατά τα ανωτέρω απαλλασσομένων και διατελούντων σε ανυποταξία αναστέλλεται για όσο χρονικό διάστημα ισχύει η απαλλαγή αυτή. 5. Ομοίως, επιτρέπεται η είσοδος και η παραμονή στην Ελλάδα, χωρίς έλεγχο της στρατολογικής κατάστασης, για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις τριάντα (30) ημέρες, συνολικά ή τμηματικά, κατ’ έτος, ανυποτάκτων του εξωτερικού… Το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 4 του άρθρου αυτού εφαρμόζεται και στην προκειμένη περίπτωση.». Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι επιτρέπεται η χορήγηση διαβατηρίων στους ανυπότακτους εξωτερικού.
Η ισχύς των διαβατηρίων αυτών είναι, σύμφωνα με τις διατάξεις περί διαβατηρίων, πέντε (5) ετών. Για την έκδοση του διαβατηρίου απαιτείται προηγουμένως να έχει κηρυχθεί ανυπότακτος εξωτερικού.
Για να κηρυχθεί κάποιος ανυπότακτος θα πρέπει προηγουμένως να του έχει αποσταλεί χαρτί για την κατάταξή του, διότι σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 1 και 2 του ν. 3421/2005
«1.Ανυπότακτοι κηρύσσονται όσοι, μετά από γενική ή ειδική πρόσκληση για κατάταξη στις Ένοπλες Δυνάμεις, δεν κατατάσσονται στις ορισμένες ημερομηνίες ή προθεσμίες στις μονάδες κατάταξης.
2.Η ανυποταξία αρχίζει από την επόμενη της οριζόμενης ημέρας κατάταξης ή, εφόσον ορίζεται προθεσμία κατάταξης, από την επόμενη της τελευταίας ημέρας». Μόλις, λοιπόν, σταλεί το χαρτί για την κατάταξη, τότε αρχίζει η διαδικασία για την κήρυξή του ως ανυπότακτου εξωτερικού. Η πρακτική που ακολουθείται σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι η ακόλουθη : Για τους στρατεύσιμους που καλούνται για κατάταξη και δεν παρουσιάζονται στις Μονάδες Κατάταξης, τα Στρατολογικά Γραφεία αποστέλλουν επείγοντα έγγραφα αναζήτησής τους στα κατά τόπους Αστυνομικά Τμήματα, προκειμένου να εξακριβώσουν τους λόγους της μη κατάταξής τους.
Σε περίπτωση που από τις απαντήσεις των αστυνομικών υπηρεσιών δεν προκύψουν στοιχεία για τους αναζητούμενους ή αυτά που θα προκύψουν δεν είναι επαρκή για τον εντοπισμό τους, τα Στρατολογικά Γραφεία απευθύνονται και σε άλλες Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας για την άντληση περισσότερων και ακριβέστερων στοιχείων. Η όλη διαδικασία της αναζήτησης των προσώπων της κατηγορίας αυτής δεν υπερβαίνει τους 6 μήνες από την ημερομηνία υποχρέωσης για κατάταξη.
Καθ’ όλο το παραπάνω χρονικό διάστημα τα Στρατολογικά Γραφεία διενεργούν αλληλογραφίες και υπομνήσεις στις αρχές για τον εντοπισμό των μη καταταγέντων. Μετά την παρέλευση του 6μήνου τα Στρατολογικά Γραφεία κηρύσσουν ανυπότακτους τους μη καταταγέντες στρατεύσιμους που δεν εντοπίστηκαν και ενημερώνουν τις αρμόδιες στρατιωτικές δικαστικές και αστυνομικές αρχές. Μετά την κήρυξη της ανυποταξίας η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής: Διαβατήρια πλέον εκδίδει μόνο η Ελληνική Αστυνομία. Συνεπώς, τα Προξενεία απλώς παραλαμβάνουν όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, τα αποστέλλουν προς την Ελληνική Αστυνομία, παραλαμβάνουν τα διαβατήρια από την Ελληνική Αστυνομία και τα επιδίδουν στους δικαιούχους. Ειδικά για τους ανυπότακτους εξωτερικού, εκτός των άλλων εγγράφων που απαιτούνται για όλους, απαιτείται και η προσκόμιση πρωτότυπης βεβαίωσης του στρατολογικού τους γραφείου στην Ελλάδα, η οποία θα πιστοποιεί την εν λόγω ανυποταξία.
Η διαδικασία είναι περίπου η εξής :
Ο ενδιαφερόμενος καταθέτει υπεύθυνη δήλωση στο Προξενείο της χώρας που διαμένει και εργάζεται, στην οποία δηλώνει πόσο χρόνο ζει στο εξωτερικό και για ποιο λόγο, και θα ζητάει να χαρακτηριστεί ως ανυπότακτος εξωτερικού για να κάνει αίτηση για νέο διαβατήριο (κάποια προξενεία ενδεχομένως να ζητούν αποδεικτικά στοιχεία από τα οποία να προκύπτει ότι όντως διαμένει στο εξωτερικό, όπως π.χ. βεβαίωση διαμονής από το οικείο δημαρχείο του τόπου διαμονής, σύμβαση εργασίας, λογαριασμούς ΔΕΗ κλπ., φορολογικές δηλώσεις κλπ.).
Εν συνεχεία, το Προξενείο στέλνει την ανωτέρω υπεύθυνη δήλωση ή εκδίδει το ίδιο το Προξενείο βεβαίωση διαμονής του ενδιαφερομένου στο εξωτερικό (με βάση τα ανωτέρω αποδεικτικά στοιχεία που έχει προσκομίσει) την οποία στέλνει στη Στρατολογία στην Ελλάδα, η οποία στη συνέχεια εκδίδει το πιστοποιητικό/βεβαίωση ανυποταξίας και το αποστέλλει στο Προξενείο. Με τη βεβαίωση αυτή και τα υπόλοιπα δικαιολογητικά που απαιτούνται, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να εκδώσει διαβατήριο μέσω του Προξενείου (το διαβατήριο δεν αναφέρει ότι είναι ανυπότακτος εξωτερικού).
Μετά την έκδοση του διαβατηρίου, ο ανυπότακτος εξωτερικού θα μπορεί να επισκέπτεται την Ελλάδα για 30 ημέρες το χρόνο καθώς και κατά τη διάρκεια των εκλογών (μέχρι 40 ημέρες), χωρίς να έχει το φόβο μήπως συλληφθεί, αφού κατά τα ανωτέρω διαστήματα σύμφωνα με το νόμο αναστέλλεται η ποινική δίωξη. Όσοι είναι κάτοικοι χωρών μελών της Ε.Ε. που έχουν υπογράψει τη Συνθήκη Σένγκεν μπορούν να έλθουν στην Ελλάδα με αρκετές πιθανότητες να μην συλληφθούν (εννοείται το διάστημα μετά τις 30 ή 40 ημέρες αντίστοιχα), καθώς δεν γίνεται έλεγχος διαβατηρίων σε όσους ταξιδεύουν μεταξύ των χωρών αυτών.
Μπορεί όμως να συλληφθούν αν γίνει δειγματοληπτικός έλεγχος των διαβατηρίων τους, όπως έχει δικαίωμα κάθε χώρα να πράξει. Συνεπώς, οι ανυπότακτοι εξωτερικού οι οποίοι διαμένουν σε χώρα της Ε.Ε. που έχει υπογράψει τη Συνθήκη Σένγκεν, μπορούν να μπαινοβγαίνουν στην Ελλάδα όποτε το θελήσουν και πέραν των 30 ή 40 ημερών αντίστοιχα, χωρίς κανείς να μπορεί να τους ανακόψει, ενώ αντίθετα, οι ανυπότακτοι εξωτερικού που διαμένουν σε άλλες χώρες, έχουν μεγάλο κίνδυνο να συλληφθούν (εννοείται το διάστημα μετά τις 30 ή 40 ημέρες αντίστοιχα).
Βέβαια, και οι τελευταίοι εάν έρθουν στην Ελλάδα μέσω χώρας που έχει υπογράψει τη Συνθήκη Σένγκεν, τότε και αυτοί όπως και οι πρώτοι δεν διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να συλληφθούν.
